Lezing over "De Eerste Wereldoorlog"
door mr. E. Rosier, woensdag 7 november 2018

Mr. Eugène J.M. Rosier is Advocaat-belastingkundige bij ThuisPartners Advocaten in Maastricht en Heerlen en amateurhistoricus met interesse in de periode 1870-1955, in het bijzonder WO I. Tevens is hij voorzitter van de Stichting Studiecentrum Eerste Wereldoorlog. Dit studiecentrum heeft zich ten doel gesteld om de kennis over de Eerste Wereldoorlog te verbreden en te verdiepen. De website van de Stichting: www.ssew.nl
In 1830 begon België zich af te scheiden van Nederland wat uiteindelijk leidde tot een erkenning van België door Nederland in 1839. De Belgische Neutraliteit werd gegarandeerd door Pruisen, Frankrijk en Groot Brittannië. Nederland had zichzelf neutraal verklaard. Daar had het goede redenen voor, Pruisen had een sterk leger, GB had een sterke zeemacht en Nederland was militair relatief zwak en moeilijk verdedigbaar. Bovendien had Nederland nog Oost-Indië en was het bij uitstek een handelsnatie. Nederland onderhield zeer goede relaties met buurland Duitsland en stond eerder negatief tegenover GB vanwege de Boerenoorlog. De handelsvloot was destijds de vierde in de wereld! In Den Haag vonden de vredesconferenties plaats van 1899 en 1907. Dit leidde tot het oprichten van het Vredespaleis. Al deze factoren waren een onderdeel van de neutrale identiteit van Nederland. Reeds in 1905 had Von Schlieffen een aanvalsplan beraamd om Frankrijk aan te vallen via Nederland. In 1908 werd dit plan aangepast vanwege de neutraliteit van Nederland. Maar er waren ook andere gronden om niet via Nederland aan te vallen. Het zou een onnodige verlenging van het front betekend hebben en via de Rotterdamse haven kwamen veel goederen en voedsel voor Duitsland binnen. Ook zou het een militaire reactie van GB uitgelokt kunnen hebben. Op 1 augustus 1914 startte de Duitse campagne, op 2 augustus vielen ze Luxemburg binnen en kwam er een Duits ultimatum aan België, dat onmiddellijk verworpen werd. Op 3 Augustus volgde de inval in België en op 4 augustus volgde een ultimatum van GB aan Duitsland. De continentale oorlog wordt een wereldoorlog.
Nederland mobiliseerde als eerste in Europa. De vestingwerken waren belangrijk voor onze verdediging, te noemen zijn de Nieuwe Hollandse Waterlinie, de Stelling van Amsterdam en Fort Asperen. Maar Nederland had een verouderd landleger. In de grensgebieden werd de staat van beleg afgekondigd. Al snel na de Inval in België komen er vluchtelingen naar Nederland. De 1ste golf, eind juli ’14 betreft 60.000/80.000 Duitsers en Oostenrijkers die in België wonen. De 2de golf, begin augustus ’14 betreft vluchtelingen uit Luik/Belgisch Limburg. De 3de golf komt na de val van Antwerpen in september ’14 en de 4de golf betreft Fransen in 1918. In totaal gaat het om circa 1 miljoen vluchtelingen op een bevolking van circa 6 miljoen! Dat veroorzaakte de nodige problemen. Zoals problemen van logistieke aard en problemen met huisvesting maar ook gaven de culturele verschillen de nodige moeilijkheden. De Nederlanders waren echter wel enthousiast over de opvang ook vanwege het harde optreden van Duitsland in België. Het grootste deel van de vluchtelingen zou uiteindelijk weer terugkeren maar ca. 80.000 mensen blijven gedurende de oorlog in Nederland. Er verbleven ook buitenlandse militairen in Nederland. Deze werden ontwapend en voor de duur van de oorlog geïnterneerd. De aantallen: België: 33.105, GB: 1.751, Duitsland: 1.461. Het curieuze feit doet zich voor dat Nederland hiervoor een rekening stuurt naar België!
In de oorlog vind er veel smokkel plaats aan de grens. De grens was moeilijk te bewaken en er waren nog wat prijsverschillen over en weer. In Nederland heerste voedselschaarste. Circa 40.000 personen uit het grensgebied waren gedwongen verhuisd en er gold een Schietbevel. Dat vond men uiteindelijk niet effectief genoeg daarom werd besloten om de grens af te maken met een versperring: “D’n Draad”. Medio 1915 beginnen de werkzaamheden. De draad komt onder een spanning van 2000 Volt te staan. Hij liep van Knokke tot aan de voorsteden van Aken. Hij liep niet precies volgens het grensverloop maar was her en der afgekort. De lengte was ongeveer 332 km terwijl de grens een effectieve lengte heeft van 450 km. De draad maakte het bewaken van de grens een stuk eenvoudiger. Maar de draad had grote gevolgen voor de landbouwers en de dorpen aan de grens. In totaal zijn er door deze afscherming ongeveer 850 doden gevallen. Om de grens over te komen had men voortaan een vergunning nodig of moesten er autoriteiten worden omgekocht. Ook waren er hulpmiddelen om het gevaar van de stroom te omzeilen “Passeursramen”.
Intussen geldt er een algemene blokkade van Duitsland. Nederlandse schepen worden aangehouden, de lading gecontroleerd en in beslag genomen In 1915 nam GB niet alleen contrabande maar alle goederen naar of van de vijand in beslag. Nederland reageerde daarop met de oprichting van de Nederlandse Overzee Trustmaatschappij “NOT”. Het kostte Nederland grote moeite zijn neutraliteit te bewaren. Er vonden transporten plaats door Nederland vanuit Duitsland naar Noord Frankrijk van zand en grind. Het voedsel moest worden gerantsoeneerd wat in 1917 leidde tot de Aardappeloproer in de Jordaan. Bovendien werden in 1917 alle Nederlandse schepen door de USA en GB in beslag genomen.
Voor de oorlog was de grens nauwelijks voelbaar geweest. Het verloop was eerder artificieel toen deze in 1839 werd getrokken, veel mensen werkten over de grens en er waren veel contacten met België en Duitsland. Men voelde zich daar beter thuis dan bij de protestantse Hollanders. Den Haag was heel ver weg. Ook betaald men regelmatig met Franken en Marken. Nu de grens dicht was waren er 4 jaar lang nagenoeg geen contacten over de grens. Men geraakte in Limburg toch wat meer op Holland georiënteerd. Ook was Limburg uiteindelijk verschoond gebleven van de grote ramp die de oorlog uiteindelijk was. De band tussen Limburg en de rest van Nederland wordt aangehaald.
Na de capitulatie van Duitsland meldt op 10 november 1918 Kaiser Wilhelm II zich in Eijsden, en gaat daarna door naar Amerongen/Doorn. Op 12 november 1918 meldt Kronprinz Wilhelm zich in Wolder (Maastricht) en gaat daarna naar Kasteel Hillenraad (Roermond), doet daar afstand van de troon en gaat dan naar Wieringen. Op 17 en 18 november 1918 trekken Duitse troepen zich terug naar Duitsland via Echt en Susteren, deze schending van de neutraliteit heeft gevolgen voor de diplomatieke positie van Nederland. België eist na de oorlog een schadevergoeding van Nederland in de vorm van grondgebied. Het eist Zeeuws Vlaanderen op voor vrije doorvoer naar Antwerpen en Nederlands Limburg tot onder Venlo. Alleen door knappe diplomatie weet Nederland dit te voorkomen.

Als conclusie kan worden genoemd:
Nederland was in WO I:
“pro” Duits, denk ook aan opvang van de Kaiser/Kronprinz en het doorlaten van troepen op de terugtocht.
Nederland streefde wel naar neutraliteit.
Er was toen geen andere mogelijkheid om onafhankelijkheid te bewaren
Dat streven was moeilijk: zowel Duitsland als GB zette Nederland onder druk

Nederland was:
Wel neutraal
Wel in oorlog
niet in gevecht
Limburg werd: onderdeel van Nederland
 

Verslag: Pieter Jakobs