Jaarvergadering en lezing: "Grafmonumenten"
Lezing door de heer Martin Bergevoet, 8 maart 2017

Lezing": "Stenen spreken" over graf- en doodssymboliek, door de heer Martin Bergevoet.

Een kerkhof of begraafplaats is een plaats van bezinning op de kortstondigheid van het leven en de overmacht van de dood. Een MEMENTO MORI derhalve. De doden gaan immers verder met de mensen en de mensen met de doden.

Wie goed kijkt op begraafplaatsen zal steeds weer symbolen tegenkomen, die iets met de dood en het leven te maken hebben. Soms heel openlijk, soms wat meer verborgen. De heer Bergevoet gaat uitvoerig in op deze symbolen en hun betekenis. Hij heeft een indeling gemaakt in algemene symbolen, bloemen, planten en bomen, dieren, christelijke symbolen en letters, Joodse symboliek en beroeps-, verenigings- en hobbysymbolen. De vele voorbeelden van grafsymbolen zijn uitvoerig gefotografeerd en worden in deze lezing getoond.

Enkele voorbeelden: een algemeen symbool is de (Afgebroken) zuil.
De zuil is een van de oudste typen cultusmonumenten en zelfs van prehistorische oorsprong. Zuilen werden gebouwd of opgericht om de hemel te stutten, die anders zou omvallen en de mensheid vernietigen. De zuil wordt daarom beschouwd als een symbool van kracht. Maar dan moet een afgebroken zuil het symbool zijn voor iemand die in de kracht van zijn of haar leven gestorven is.

Een bloem is de symbolisering van de ziel. Zoals de bloem haar hat opent naar het zonlicht, zo opent de mens zijn ziel voor anderen en voor God. Geknakte bloemen verwijzen naar het door de dood afgebroken leven.

Dieren: de schelp is het symbool van vruchtbaarheid, leven huwelijk en liefde. De christelijke symboliek beschouwt de schelp als beeld van het graf, dat de mens na de dood omsluit, voor hij mag opstaan.

Christelijke symbolen en letters: In het oude Egypte was het hart het symbool van het leven en de plaats waar de gevoelens en het intellect zetelden. Na de dood werd het hart van de overledene gewogen om te bepalen of hij het eeuwige leven had verdiend. In de bijbel is het hart de ‘innerlijke mens’ (1 Samuel 16:7)In het Westen is het hart vooral het symbool van vurigheid, zowel godsdienstig en geestelijk als profaan en seksueel. Het Heilig Hart van Christus is sinds de middeleeuwen een voorwerp van aanbidding. Op grafstenen is het een symbool van liefde.

Joodse symboliek: de Chanoekalamp (Chanoekia) is een op de Joodse liturgische kalender geïnspireerde lamp met acht olie- of kaarsenhouders, één voor elke dag van het Chanoekafeest, de herdenking van de inwijding van de tempel van Salomo. In het midden bevindt zich de oliehouder, die dient om de andere armen aan te steken.

Beroeps-, verenigings- en hobbysymbolen: Esculaap en schaal met slang
De esculaap komt enkele keren voor op graftekens. Het teken bestaat uit een staf (soms ook een pilaar) met daaromheen kronkelende slang en is genoemd naar de Griekse god van de geneeskunst Aesclepios (in het Latijn Aesculapius). In de tempels die ter ere van hem werden opgericht hielden de priesters slangen die zij als het symbool van levenskracht zagen. Aescepios had twee dochters, Hygieia en Panakeia. Hygieia werd de godin van de gezondheid en werd gewoonlijk afgebeeld met een drinkschaal op voetstuk waaromheen een slang kronkelt. Dit teken is vaak te zien in apotheken en op graftekens van apothekers. In de naam van deze godin is ons woord hygiëne te herkennen. Panakeia was de godin van de geneesmiddelen. In haar naam is het woord panacee te herkennen, het middel dat als oplossing voor alle kwalen kan dienen.
 

Verslag: Pieter Jakobs