Lezing "In dienst voor Napoleons Europese droom"

De verstoring van de plattelandssamenleving in Weert

Door Dr. Joost Welten op woensdag 30 januari 2008
in zaal "De Sport" Horst

Dr. Welten tijdens zijn grondige betoog.

In november 2007 is de heer Joost Welten gepromoveerd op een onderzoek naar de soldaten die vanuit Weert en omgeving werden opgeroepen om in dienst te treden in het leger van Napoleon. Ook heeft hij onderzocht welke invloeden dit had op de samenleving in Weert, waaruit op deze manier vele arbeidskrachten werden weggerukt. Hierover heeft hij een ruim 700 pagina’s tellend boekwerk geschreven dat in een oplage van 5000 stuks gedrukt werd. Voor een proefschrift een ongehoord groot aantal.
Weert en omgeving viel vanaf oktober 1795 onder Frans bestuur. Hier werd in 1798 de dienstplicht ingesteld. Van tevoren waren er alleen huurlegers. De dienstplicht hield in dat iedereen verplicht was om in dienst te gaan. Niet iedereen werd ook daadwerkelijk opgeroepen, dit was afhankelijk van het aantal soldaten dat Napoleon nodig had. In vredestijd bedroeg de diensttijd vijf jaar, in oorlogstijd was dit onbeperkt. In het archief over Napoleon werden in Weert ruim 3600 brieven van soldaten aangetroffen. Ook zijn er memoires van soldaten bewaard gebleven, meestal van officieren of elitetroepen. Van veel soldaten is ook niets achter gebleven, zij sneuvelden naamloos op het slagveld, of stierven in de ziekenhuizen door allerlei ziektes.
In Vincennes in Frankrijk, bij Parijs, is het legerarchief gevestigd. Van alle soldaten ligt daar een dossier, maar dat bevat meestal alleen maar wat zakelijke mededelingen. In de inleiding van zijn proefschrift beschrijft de heer Welten zijn moeizame speurtocht in dit archief.
Vanuit Weert werden ruim 600 militairen opgeroepen. Van iedere jaarlichting werd een aantal soldaten ingeloot. Zij die niet wilden en voldoende geld hadden konden een remplacant sturen. Dit leverde veel geld op. In het begin was dit 2200 francs. Als vergelijking, een gemiddeld jaarsalaris bedroeg toen 300 francs, dus het was best lucratief voor iemand die geen inkomen hadden. Met het verdiende geld kon men na terugkomst een eigen boerderijtje kopen.
Van de eerste lichting vluchtten veel jongens de grens over, die was immers vlakbij aan de andere kant van de Peel. Later was dat veel moeilijker. De franse gendarmes hadden een grote invloed hierop. Zij werkten in kleine brigades, soms als “undercover”-agenten, en achterhaalden veel deserteurs en rolden netwerken op die vluchtwegen beschikbaar stelden.
De heer Welten hield een boeiend betoog over Napoleons soldaten, gelardeerd met vele persoonlijke verhalen van jongens die in dienst gingen/moesten en hun families, hun pogingen om een remplacant te vinden en de financiële consequenties hiervan. Steun aan deserteurs werd later ook strafbaar gesteld.
Er waren ook jongens die er trots op waren om te dienen voor Napoleon, dat blijkt uit de vele heroïsche brieven die het thuisfront bereikten. Er waren zelfs militairen die later overstapten naar de Franse gendarmerie.
In Horst en omgeving was de situatie vergelijkbaar met de situatie in Weert. Ook hier werden honderden militairen weg gehaald om in dienst te treden voor Napoleon. Horstenaar Jan Derix schreef hierover in 1983 samen met Sjef Verlinden al een boek. De heer Welten vergeleek beide gebieden.
In 1812 en 1813 waren de veldtochten naar Rusland, 600.000 soldaten gingen op pad, slechts 100.000 overleefden deze barre tochten. Dit betekende ook dat er steeds meer soldaten nodig waren. Mobiele brigades werden in het leven geroepen om de benodigde soldaten bij elkaar te krijgen.
De Fransen hadden in alle bezette gebieden een ambtelijk apparaat ingesteld om deze te besturen. Na de val van Napoleon handhaafde koning Willem I dit apparaat. Het hele stelsel van Napoleon, van het metrieke stelsel tot het systeem van de burgerlijke stand bleef bestaan. Ook de gendarmerie, deze werd omgevormd tot de marechaussee, maar met dezelfde taken. Napoleon vertrok maar alles wat hij gerealiseerd had bleef bestaan. Dit betekent dat het hele staatsmodel zoals dat tot nu toe heeft gefunctioneerd zijn grondslag vindt bij Napoleon.
Na afloop van de lezing bestond nog de gelegenheid om het proefschrift in te zien en aan te schaffen.
Ongeveer 70 geïnteresseerde toehoorders woonden deze lezing bij.

Jan Vissers