Lezing "Kerkvisitaties in de oude bisdommen Roermond en Luik"

Door drs. Guus Janssen

17 december 2008

Kwam het door de drukke dagen voor kerst? Waren de convocatie en het persbericht niet wervend genoeg? Spreekt kerkelijke geschiedenis niet (meer) aan? Wie het weet mag het zeggen, maar feit is dat slechts 32 belangstellenden de lezing van de heer drs. Guus Janssen over kerkvisitaties in de oude bisdommen Roermond en Luik bezochten. Zoals zo vaak hadden de thuisblijvers ongelijk. Zij misten een van het begin tot het einde boeiende lezing van een vlot verteller. Hij rekende voor eens en voor altijd af met het vooroordeel dat kerkelijke geschiedenis per definitie saai is. Zijn lezing bood tal van onverwachte inkijkjes in de dagelijkse gang zaken in Limburgse plattelandsparochies in de vijftiende, zestiende, zeventiende en achttiende eeuw. Daarnaast bracht de inleider onder meer een aantal van de kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders uit die periode tot leven en schetste hij tot in detail hoe visitatiereizen in de praktijk verliepen.



Het leven in katholieke parochies is aan kerkelijke regels gebonden. Maar wat zijn regels waard wanneer er geen controle plaatsvindt? Daarom kwam van oudsher met enige regelmaat een kerkelijke hoogwaardigheidsbekleder op bezoek, een bisschop, aartsdiaken of deken. Van deze visitaties werden rapporten opgesteld. Voor het aartsdiakenaat Kempenland – waartoe Horst en omgeving behoorden tot de stichting van het bisdom Roermond – zijn dergelijke rapporten vanaf 1399 bewaard gebleven. In het midden van de zestiende eeuw werden in de Nederlanden nieuwe bisdommen gesticht. Een daarvan was Roermond (1559), waartoe de parochies in de omgeving van Horst overgingen.
Onder invloed van het concilie van Trente (1545-1563) werden de wat in de versukkeling geraakte visitaties door het bisdom Roermond nieuw leven ingeblazen. Het periodiek bezoeken van parochies door de kerkelijke overheid was van groot belang om te zien of de nieuwe voorschriften door de gelovigen werden nageleefd. De protocollen van deze visitaties geven een aardig beeld van het leven in de parochie. Hoe stond het kerkgebouw er bij? Waren er veel ketters of wantoestanden? Hoe gedroegen zich de pastoor, de koster en de vroedvrouw?
In het eerste deel van de lezing van de heer Janssen kwam de organisatie van dergelijke inspecties in de bisdommen Luik en Roermond aan de orde komen. Hoe verliep een visitatiereis en welke items kwamen bij het bezoek aan de orde? In het tweede deel ging hij in op de status van het bewaard gebleven bronmateriaal. Aan de hand van praktische voorbeelden – ook uit onze eigen omgeving – toonde hij overtuigend aan dat de visitatierapporten bijzonder rijke bronnen zijn.

De protocollen van visitaties van het oude bisdom Roermond zijn onlangs gerestaureerd en verfilmd. Sinds enkele maanden is de heer Janssen samen met oud-archivaris de heer Jamar bezig met de transcriptie en de vertaling van deze teksten, vooralsnog voor de parochies van het huidige bisdom Roermond. Het is de bedoeling dat deze transcripties en vertalingen over enkele jaren onder meer via het internet voor iedereen toegankelijk worden gemaakt. Iets om nu al verlangend naar uit te kijken!


Wim Moorman